Экология туралы макал мателдер 10 штук

шоқан  1835 жылдың  қараша  айында құсмұрын бекетінде қазіргі  қостанай облысы  сарыкөл ауданындағы  күнтимес ордасында (қыстауында) атақты аға сұлтан шыңғыс уәлиханов отбасында дүниеге келген. әкесі шыңғыс уәлиханұлы сол кезде аманқарағай дуанының (орталығы қараоба мекені) аға сұлтаны болған. округ орталығы 1844 жылы құсмұрын қамалына ауысқаннан кейін дуан аты  құсмұрын  болып өзгертілді. шоқанның өз атасы уәли орта жүздің ханы болған. арғы атасы қазақ ордасының ұлық ханы  абылай, шоқан оның шөбересі. шоқанның қ шағы қыс кезінде обаған бойындағы күнтимес ордасында,  жазда  есілдің  оң саласы  аққанбұрлық  алабындағы ата  жайлауда  өткен. әжесі айғаным тұратын сырымбеттегі хан ордасында да әурен күндерін өткізген.«жеті жұрттың тілін білуге тиісті» хан тұқымы болғандықтан,  күнтимес  ордасындағы әкесі ашқан ауыл мектебінде  хат  таныған шоқан сол мектепте ортағасырлық қыпшақ-шағатай тілін меңгереді, парсыша, арабша тіл сындырады.шоқанның жақын туыстарының естеліктеріне қарағанда, ол кезінен білімге бейім әрі құмар болған. шоқан тарихи аңыз-әңгімелерге ерте бастан-ақ қызыққан. ол жастайынан данагөй билердің әңгімелерін, акындардың өлең- жырларын зор ықыласпен тыңдап өсті. оған тәрбие беруде сұлтан әулетінен шыққан әжесі айғанымның ықпалы күшті болды. ол жас шоқанға ежелгі қазақ аңыздарын, аңыз-әңгімелерін, мақал-мәтелдері мен даналық сөздерін жиі айтып отыратын. шоқан 12 жасына дейін құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні ілімімен танысты. шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай тілдерінің негізін үйреніп алды. шоқанның жақын туыстарының естеліктеріне қарағанда, ол кезінен білімге бейім әрі құмар болған. шоқан тарихи аңыз-әңгімелерге ерте бастан-ақ қызыққан. ол жастайынан данагөй билердің әңгімелерін, акындардың өлең- жырларын зор ықыласпен тыңдап өсті. оған тәрбие беруде сұлтан әулетінен шыққан әжесі айғанымның ықпалы күшті болды. ол жас шоқанға ежелгі қазақ аңыздарын, аңыз-әңгімелерін, мақал-мәтелдері мен даналық сөздерін жиі айтып отыратын. шоқан 12 жасына дейін құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні ілімімен танысты. шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай тілдерінің негізін үйреніп алды.

шоқанның ата- атақты сұлтандар әулетіне жатады. оның арғы бабасы  абылай хан  xvii ғасырдағы айбынды қазақ билеушілерінің бірі болды. ал атасы  уәли хан  патша үкіметі ресми түрде бекіткен қазақтың соңғы ханы еді. шоқанның әкесі -шыңғыс уәлиханов  білімді болған. ол  1834 жылы  омбыда сібірдің казак әскери училищесін бітіріп, орыс армиясында жоғары әскери шен - полковник атағын алды және қазақстанды басқару аппаратында бірсыпыра жауапты қызметтер атқарды: құсмұрын округінің аға сұлтаны, сібір қырғыздарының облыстық басқармасының кеңесшісі,  көкшетау  округінің аға сұлтаны болды. россияның алдында сіңірген еңбегі үшін оған өмірлік мұра ретінде  дворян  атағы берілді. шоқаннын анасы жағынан туыс нағашылары —  баянауыл өлкесіндегі  атақты  шормановтар әулеті  болатын.  шорманов мұса  орыс армиясының полковнигі, белгілі қазақ биі,  баянауыл  сыртқы округының аға сұлтаны еді.

1847 жылы  12 жасар шоқанды әкесі сол кездегі ең таңдаулы оқу орны болып есептелген сібір кадеті корпусына оқуға орналастырады. шоқанның бүкіл келешегі мен ғылым, өнер жолындағы талантын ашуда бұл оқу орнының маңызы ерекше болды. мұнда жабық әскери оқу орны болғанымен, көптеген пәндер әскери сабақтарға қоса орыс, батыс әдебиеті, мен тарихы, философия, , негіздері, шетел тілдері оқытылып, орыстың озық ойлы интеллигенттерінің өкілдері сабақ берген. оқытушылар құрамында білімді және прогресшіл ой-пікірлі көп болған.

кадет корпусына алғаш оқуға түскен кезде шоқан орыс тілін білмесе де өзінің зеректігімен тілді тез үйренді. шоқанның корпуста бірге оқыған г.н. потанин: «өзінің орыс жолдастарын басып озып, шоқан тез жетілді… оған талайлар-ақ назар аударды. ол сондай қабілетті еді және оқу орнына түспей тұрып ақ сурет сала білетін», дейді.оған әсіресе орыс тілі мен әдебиеті оқытушысы, шығыстанушы костылецкий мен тарих пәнінің оқытушысы гонсевский күшті ықпал етті. пушкин, гоголь, лермонтов, герцен,белинский т.б. орыс классиктерін және батыс әдебиетінен диккенс, теккерей, руссо шығармаларын, «современник» журналын үзбей оқып, әлеуметтік өмірдің және әдебиет ағымының қай бағытта, қалай бара жатқандығын аңғара алатын, өз кезінің саналы азаматының бірі болған.