Қазақ тiлi: Шортанбай қанайұлы заман өзгерісін қалай түсінеді?

rjt54

19.08.2021 17:46

Қазақ тiлi

Есть ответ 👍

Шортанбай қанайұлы заман өзгерісін қалай түсінеді?

154

Посмотреть ответы 2

Ответы на вопрос:

pbavaМАНЯ

Қазақ тiлi

4,7(89 оценок)

зар – заман мектебінің аса ірі өкілдерінің бірі – шортанбай қанайұлы ( 1818 – 1881 ) « зар – заман » атауы да ақынның сол дәуір халін жырлаған өлеңдерінің бірінің атынан алынған. концерватор ақын қасиетті түркістан маңында дүниеге келіп, қарқаралы өңірінде өмір сүреді. ол патша өкіметінің отарлау саясатының қазақ халқының болмыс тіршілігіне кері әсер еткенін , көптеген қайшылықтарды алып келгенін, заманның азғанын , әдеп-ғұрыптың тозғанын, ел – жұртта береке қалмағанын шығармаларының басты тақырыбы етіп алады. қазақ халқының дәстүрлі шаруашылығы мен тұрмыс салтына едәуір ықпал еткен капиталистік қатынастарды қған ақын халық өмірінде болып жатқан өзгерістерге сын көзбен қарады.

шортанбай ң әлеуметтік топқа бөлінуі олардың шыққан тегіне сәйкес болу керек деп есептеді.

заманның бұзалғанына назары болған ақын «әуелгі заманның » енді қайта келмейтіндігіне « құдасы жоқ құлдың , қонысы жоқ байдың » озатынына , « байдың тілін жарлы алмай, ханның тілі қара алмай » өздері де жөнін біле алмайтынына қынжылыс білдіреді. « заман оңайлар еді, бірақ оған әуелден бас білдірдің » деп осы жағдайға душар еткендерді ренішін айтады (4,29).

елде ұрлық пен парақорлықтың , өсек пен жалақорлықтың көбейін, ұлы атасын сыйламаған , атасы батасын бермеген әлеуметтік құбылысты заманақырға теңеген шортанбай оның себебін патша өкіметінің отарлау саясатынан іздейді. шортанбай ақырзаманды «бүкіл ұрпағының » жойылуы деп ұқпайды. оның ойынша , «ақырзаман »бұрынғы әдет – ғұрыптың бұзылуы арасындағы сыйластық байырмалдықтың азаюы әркімнің өз басын күйттеуі, қазақ халқының өз еркіндігінен айырылуы , орысқа бодан болуы. хандық билікті аңсаған ақын « жандарал ұлығың , майыр сынғаның болды », «кәпірді піріндей тілмәшті жеңгендей дуанды үйіндей көрдің », енді сені күтіп « абақты тұр қасында , қазылған қара көріндей » (5,60 ) деп сақтандырады.

шортанбай басқа халықтың заңдары мен тұрмыс ерекшеліктерінің екінші халыққа күшпен енгізілуінің қаншалықты қатерлі екендігін түсіндіреді. ғасырлар бойы қалыптасқан биліктің, әдеп – ғұрыптың кенеттен өзгеріске ұшырауын ол халықтың ілік нормаларын бұзатын құбылыс ретінде бағалады. патшалық ресейдің отаршылдық саясатын батыл айыптады, бұл жағдайдан шығудың жолдарын іздеп арпалысты.