Почему изображение Софьи предполагает возможность различных трактовок ее образа?

Образ возлюбленной Чацкого Софьи в комедии один из самых неоднозначных и поэтому трактовать его можно различно. В разное время эта героиня оценивалась неодинаково. Например в критической статье «Мильон терзаний» писатель И.А. Гончаров говорит о Софье: «К Софье Павловне трудно не отнестись с симпатией: в ней есть сильные задатки недюжинной натуры, живого ума, страстности и женской мягкости. Она загублена в духоте, куда не проникал ни один луч света... После Чацкого... она одна из этой толпы напрашивается на какое-то грустное чувство...» Актриса А. Яблочкина, одна из ярких исполнительниц роли Софьи, говорила: «...хозяйка дома, привычная к общему подчинению. Она давно без матери, поэтому чувствует себя госпожой, отсюда ее властный тон, ее самостоятельность... Она себе на уме, насмешлива, мстительна: несомненно, она девушка с большим характером». С этими трактовками можно согласиться. В девушке, как, кстати, и в любом человеке, уживаются самые разные, даже противоположные качества. Она нежна и ласкова по отношению к Молчалину, язвительна и жестока по отношению к Чацкому. Она готова на все ради Молчалина и его любви, но с не меньшей готовностью безжалостно и зло организует травлю Чацкого, став «автором» сплетни о его безумии. Все это — итог воспитания Софьи. Его она получила под руководством француженок-гувернанток; свои представления о жизни получила из наблюдений над бытом людей своего круга да из французских сентиментальных романов, которые тогда были очень популярны в дворянской среде. Жизнь сформировала ее независимый и гордый нрав, литература — мечтательность и чувствительность. Из романов она почерпнула идеал своей любви — человека незнатного, скромного, обходительного. Молчалин, по ее мнению, обладал именно такими качествами. В этом ее трагедия: она не смогла (или не захотела?) увидеть в этом человеке его истинную сущность и наказана за это горьким разочарованием. Но почему Чацкий в финале адресует Софье насмешливые и колкие слова: «Вы помиритесь с ним, по размышленьи зрелом»? Он наконец понял, почему Софья выбрала именно Молчалина: «Всегда вы можете его Беречь, и пеленать, и посылать за дело. Муж-мальчик, муж-слуга, из жениных пажей — Высокий идеал московских всех мужей». Желание возвысить Молчание до своего круга, ей хотелось властвовать над покорным созданием и иметь в нем раболепного слугу.

Возможно Софья и ненавидит Чацкого, так как в глубине души понимает, какого человека она любит, и ей неприятно, что это видит и чувствует Чацкий. Тогда становится ясно, почему она так жестоко поступила с ним, придумав сплетню о его сумасшествии: ей приятно отомстить Чацкому и за его резкие слова о Молчалине, и за его отъезд за границу тремя годами ранее, и за крушение своей мечты о муже-слуге, которого она сделала бы из Молчалина. Софья привлекает нас своей естественностью и простотой, свободной от предрассудков. Она наделена умом и сильным характером, мечтательностью и горячностью. В то же время она – дитя фамусовского общества, а потому бессознательно действует и живет по тем же законам.

Я, Алла, құрметіне достың Махмұт,

Тілге яр бер, білінсін тұғры мақсұт.

Һаруан-Рашид халифа заманында

Бағдатта бір жігіт бар аты Масғұт.

Шаһардан бір күн Масғұт шықты тысқа,

Барды ма кезі келіп бір жұмысқа?

Бір ұры бас сап тонап жатқан жерде

Кез болды бір бишара шал байғұсқа.

Шал байғұс айғайлайды аттан салып,

Айырып алған жан жоқ оны барып.

Кім де болса, бір ерлік қылайын деп,

Масғұт ұшты ұрыға оңдайланып.

Масғұтты ұры шапты қылышпенен,

Тәуір-ақ жан сақтапты жұмыспенен.

Есен-аман шал дағы құтылыпты,

Масғұттан жау қашқан соң ұрыспенен.

Масғұтқа келді әлгі шал көзін тіктеп,

Көрсе, бастан ағып тұр қан дірдектеп.

Мұның қарызын мен де өтеп кетейінші

Жігіт қой ер көкірек, жау жүрек деп:

- Ей, жігіт, не қылсаң да, ер екенсің,

Көргейсің ерлігіңнің берекесін.

Себеп боп мені ажалдан сен айырдың,

Маған қылған қарызыңды алла өтесін!

Бай емен, батыр емен, хан емеспін,

Атақты артық туған жан емеспін.

Себеп болып айырдың мені ажалдан,

Жақсылықты білмейтін шал емеспін.

Мен - бір шал дүниеде жиһан кезген,

Ертең түсте кетемін шаһаріңізден.

Ертерек пәлен жерден тосып тұрып,

Алып қал бір базарлық, жаным, бізден.

Пұл үшін қызықпассың, сен де - бір ер,

Сені маған кез кылған пә

ардигер.

Бір құданың хақы үшін мен тілеймін,

Қабыл көр, сертім үшін қолыңды бер!

- Ұрыға жібермедім мен намысты,

Кім бұлдар мұндай-мұндай қылған істі.

Алла хақы деген соң амал да жоқ,

Барайын, - деп уәде етіп қол қағысты.

Ол жерге ерте тұрып жігіт барды,

Шал да душар алдынан бола қалды.

Қолынан ұстап алып, ертіп барып,

Далада бір бұзылған тамға апарды.

Барса, тамда бір гүл тұр солқылдаған,

Басында үш жеміс бар былқылдаған:

Бірі - ақ, бірі - қызыл, бірі - сары,

- Таңдап ал, мен берейін бірін саған.

Ағын жесең, ақылың жаннан асар,

Сарыны алсаң, дәулетің судай тасар,

Егерде қызыл жеміс алып жесең,

Ұрғашыда жан болмас сенен қашар.

Ол жігіт шал сөзіне құлақ салды,

Көзін төмен жіберіп, аз ойланды.

Ақ пен сары екеуін алмаймын деп,

Қызыл жеміс жеймін деп қолқа салды.

- Мен беремін, танбаймын айта тұра,

Өкінбесең түбінде жүре-бара.

Ақ пен сары екеуін алмағаның

Мәнісін айтсаң екен, жаным, сірә.

- Мен болсам егер ағын жемек дедім,

Ақылды болдым елден бөлек дедім.

Мен ақылды билемен не қылсам да,

Ақыл мені билесе керек дедім.

Ақылды жан табылмас маған сырлас,

Көріне тентек көп надан мойын бұрмас.

Әділетсіз, ақылсыз, арсыздарды

Көре тұра, көңілде тыныштық тұрмас.

Адам дертті болмай ма құса тартып,

Тұщы ұйқы ұйықтай алмай түнде жатып.

Ептеп бағып, есерге ем таба алмай,

Тәтті тамақ жей алман дәмін татып.

Сарыны жеп, мен болсам байдың өзі,

Аузына тамам жанның болдым сөзі.

Пәленшеден бір нәрсе алсақ-ау деп,

Тігілер жан біткеннің маған көзі.

Жұрт күндер жұрттан артық байлық үшін,

Бұлдайды біреу күшін, біреу түсін.

Не қылса да, надандар алмақты ойлар,

Мал антұрған күйдіріп елдің ішін.

Еңбексіз мал дәметпек - қайыршылық,

Ақылды ерге ар болар ондай қылық.

Оны ойларлық бұл күнде адам бар ма?

Пайда ойламай қылады кім татулық?

Берсең, қалар оларда несі ардың?

Бермесең, сен дағы ит бірге болдың.

Не өзің ит, немесе бар елің ит,

Дауасыз бір пәлеге міне қалдың.

Қызылды жесем, мені әйел сүйер,

Арамдыққа жүрмесем, не жан күйер?

Ұрғашы да көп жан ғой, досым болса,

Деп едім бір пайдасы маған тиер.

Еркектің еркек адам болса қасы,

Қатын, шеше, қызы жоқ кімнің басы?

Хан қаһар, қара кісі қастық қылса,

Сонда ұрғашы болмай ма арашашы?

Тегінде адам басы сау бола ма?

Бойында тексерілмес дау бола ма?

Ері ашу айтса, әйелі басу айтып

Отырса, бұрынғыдай жау бола ма?

Соны ойлап, қызыл жеміс мен таңдадым,

Берсеңіз, жемек болып бел байладым.

Топа-торсақ бұл сөзді айтқаным жоқ,

Басында-ақ ойлап тегін абайладым.

Бұл сөзге салып тұрды шал құлағын:

- Ендеше тауып айттың, же, шырағым.

Ақыл, дәулет әуелден өзіңде екен,

Өміріңмен артылсын, жаным, бағың!

Бұл шал бөтен шал емес, қыдыр еді,

Ебін тауып даруға кезі келді.

Сөзіне, ақылына, қылығына

Разы болғаннан соң, бата берді.

Сол Масғұт қыдыр шалдан бата алыпты,

Соңында Шәмсі-жиһан атаныпты.

Мағынасы: «бұл дүниенің күні» деген,

Жетіліп бізге ғибрат сөз қалыпты.

Сол заманда-ақ надандар шырыш бұзған,

Жалғанның дәмін бұзып, қауіп қылғызған

Ақыл мен мал екеуін асырай алмай,

Арашашы іздепті қатын, қыздан.

Ендігіге не сұрау бұл жалғанда?

Ақыл-ой, ар-намыс жоқ еш адамда.

Өлген мола, туған жер жібермейді,

Әйтпесе тұрмас едім осы маңда.

Сол Масғұт халифаға уәзір бопты,

Тарқатыпты алдынан көп пен топты.

Бағанағы қыдыр шал бір уақытта

Түсіне аян беріп жолығыпты.

- Ей, балам, пәлен күні жауын жауар,

Сол жауынның суында кесапат бар:

Жеті күн жынды болар суын ішкен,

Жеті күн өткеннен соң және оңалар.

Ол судан тамам суға су құйылар,

Сел болып, судың бәрі кесел болар.

Ертерек таза судан су жиып ал,

Бұл - хабарым, сақтансаң, жаным, жарар.

Бұл сөзбен халифаға Масғұт барды,

Хабарын естіген соң хан да аңғарды.

Айтқан кезі жақындап келген шақта,

Ертерек таза судан құйып алды.

Болған соң уәделі күн, жауын жауды,

Судан ішкен жынды боп, ақылы ауды.